بو اراضیده اکینچیلیک و مالدارلیقلا ياناشی صنعتکارلیق دا اینکیشاف ائتمیشدی. "حسنلی" و "يانیق تپه‌"دن الده ائدیلن آرخئولوژی ماتئریاللار بو ارازیده صنعتکارلیغی يوکسک اینکیشاف ائتدیگینی گؤستریر. تبریز شهری‌نین تاریخی‌نین اؤيره‌نیلمه‌سی اوچون آسور حؤکمداری ایکی  سارقون اون، 722-701 ائرامیزدان اول 714 نجو ایلده ماننا اراضیسینه سويغونچو هوجومونون و اونون بو هوجوم حاقیندا وئردیگی معلوماتلارین بؤيوک اهمیتی واردیر.

بو هوجوم زامانی يازیلمیش ایکی سارقونون کیتابه‌سی، ماننا و هابئله تبریز شهری‌نین تاریخی‌نین اؤيره‌نیلمه‌سینه دایر ان قیيمتلی سنددیر. همین کیتابه‌ده دئيیلیر: «تارماکیسده اهمیتلی ایستحکاملار واردیر. بورادا يارادیلان سدلر مؤحکمدیر.همین سدلر بؤيوک خندک لر(خندق) واسیطه‌‌سی ایله دؤوره‌يه آلینمیشدیر. دؤولت قوشونلاری‌نین علاوه‌‌ قووه‌سی ده بورادا ساخلانیلیر. عینی زاماندا اونلارین آتلاری دا  بورادا بسله‌نیلیر. اطراف رايونلارین اهالیسی بورايا توپلانمیشدی. من بورا هوجوم ائدن زامان اهالی بورانی ترک ائده‌رک سوسوز چؤللره قاچماغا مجبور اولدو (سوسوز چؤل دئدیکده موغان نظرده توتولور).

من بو ماهالی اله کئچیردیم. مدافعه‌‌ ایستحکامی حالینا سالینمیش ياشايیش يئرلری آراسیندا دؤيوشلره باشلادیم. داخیلده اولان ياشايیش يئرلرینه اود ووردوم، قالا ساکینلری‌نین کوللی میقداردا اولان ارزاقلارینی ياندیریب محو ائتدیم. بوندان باشقا همین قالا اطرافیندا اولان 30 کندی ده ياندیردیم». تدقیقاتچیلار ایکی"سارقون"ون کیتابه‌سینده قئيد ائدیلن "تارماکیس" شهری‌نین "تبریز" اولماسینا شوبهه ائتمیرلر. دیگر طرفدن همین کیتابه‌ده قئيد اولونان "اوچ قايا" قالاسی‌نین معاصر اوسکويه توپونیمی ایله بیر منشأ‌لی اولماسی دا دقتی جلب ائدن فاکتلارداندیر. بئله‌لیکله ایکی سارقونون کیتابه‌سی تبریزین قدیم دؤور تاریخی اؤزره هله‌لیک آشکار اولونموش يئگانه منبع‌دیر. لاکین ایران تاریخچیلری شهری خئيلی گنجلشدیره‌رک اونون اورتا عصرلرده عباسی لر ثولاله‌سیندن اولان "هارون الرشید"ین حاکمیتی دؤورونده اینشا ائدیلدیگینی يازیرلار.

"ف.مینورسکی" قدیم ائرمه‌نی دیللی منبع‌لره ایستیناد ائده‌رک تبریزین عباسی لرین حاکمیتیندن چوخ - چوخ اول ياراندیغینی قئيد ائدیر. تاریخچی محمّد حسن خان مقدم "زینت مجالیس" و "تقویمئ بولدان" آدلی اثرلرینه ایستیناد ائده‌رک تبریزین "آذربایجان"ین بؤيوک شهرلریندن بیری اولدوغونو و خالق آراسیندا "توریز" آدی ایله مشهور اولدوغونو گؤستریر. اونون فیکرینجه قدیم مؤلف لر آذربایجانین پايتاختی‌نین کانزا و ياخود کانزاک (گنجک، قازاکا) اولدوغونو قئيد ائتمیشلر.

قدیم مؤلف لر تبریز شهرینی هم ده "شاهیستان" آدلاندیریرلار. شاهیستان ایبئر دیللی خالقلاردا مؤحکم، ائرمه‌نی دیلینده ایسه خزینه دئمکدیر. آذربایجانین قدیم حؤکمدارلاری، سونرا ایسه ساسانی شاه لاری اؤز خزینه‌لرینی بو شهرده ساخلايیرمیشلار. ائرکن اورتا عصر ائرمه‌نی دیللی منبع‌لرده تبریز شهری هم ده "داوریژ" آدلاندیریلیر. بو سؤزون معناسی قرابارجا (قدیم ائرمه‌نی دیلی) "قیصاص چی"دئمکدیر. ائرمه‌نی دیللی منبع‌لرده گؤستریلیر کی، "آرشاکی لر" ثولاله‌سیندن اولان اردوان ائرمه‌نیستان حؤکمداری ،خوسرو ایله بیر نسیلدن ائرمه‌نیستان، قافقاز آلبانیياسی و آتروپاتئنادا آرشاکی لر ثولاله‌سی‌نین کیچیک قوللاری حاکمیتده اولموشلار.

خوسرو شاه دا ائرمه‌نیستانی ایداره ائدن آرشاکی اصیللی حؤکمداردیر.تاریخ شوناسلیقدا آرشاکی لرین تورک و پارف منشأ‌لی اولماسی حاقیندا فیکرلر وار. آيریجا پارفلاراین دا تورک منشأ‌لی اولماسی حاقیندا تکذیب ائدیلمز فاکتلار وار  و دوست اولدوغونا گؤره بیری دیگری‌نین مؤتتفیقی ایمیش. ساسانی ثولاله‌سی‌نین بانیسی اردشیر اول اردوانین وزیری ایمیش. لاکین چوخ کئچمه‌دن او، اردوانا خيانت ائدیب اونو اؤلدورموش، تاخت - تاجا اؤزو صاحب اولموشدور.بو خبری ائشیدن اردوانین دوستو و موتتفیقی خوسرو اردشیردن قیصاص آلماق اوچون اونونلا اون ایل محاربه‌‌ ائتمیشدیر.

بو محاربه‌‌ده بعضی حاللاردا اردشیرین اوستون گلمه‌سینه باخماياراق نتیجه‌ده خوسرو اونو مغلوب ائده‌رک هیندیستانا قه در قووموشدور. بو حادثه‌‌دن سونرا بؤيوک خوسرو ائرامیزین 253 نجو ایلینده آذربایجاندا بیر شهر سالاراق اونون آدینی داوریژ قويموشدور. هر حالدا بو معلومات ياریم افسانوی اولسا دا هله ساسانی لر دؤورونده تبریزین بیر شهر کیمی وارلیغینی گؤستریر. اورتا عصر مؤلف لریندن "ياقوت حموی" و "حمدالله موستوفی قزوینی" تبریز شهری‌نین اساسی‌نین قويولماسی تاریخینی عباسی لر ثولاله‌سیندن اولان هارون الرشیدین باجیسی زوبيده(زبیده) خاتونون آدی ایله علاقه‌‌لندیریرلر.

زوبيده خاتون ایسیتمه خسته‌لیگینه توتولموش، گويا تبریزه گلدیکدن سونرا ساغالمیش و بونونلا علاقه دار اولاراق او، بو يئرده شهر سالماق امرینی وئرمیشدیر. " ایسیتمه " فارس دیلینده "تب"، "ریز" ایسه (ریختن) فعلیندن اولوب "تؤکمک" دئمکدیر. دئمه‌لی، فارس مؤلفلری‌نین ایدعالارینا گؤره تبریزین لغتی معناسی ایسیتمه‌نی موعالیجه‌‌ ائدن دئمکدیر. لاکین بوتون تاریخی فاکتلار بیر معنالی شکیلده بو فیکری رد ائدیر. ان آزیندان تبریز بو سؤزون ایلکین فورماسی دئيیل. قئيد ائدک کی، تبریز شهری ياخینلیغیندا قاضیلمیش قدیم کهریز ایندی ده زوبيده کهریزی آدلانیر. اولا نیلسین کی، زوبيده خاتونون امری ایله بو شهرده بیر سیرا بینالار تیکیلمیش و آبادلیق ایشلری آپاریلمیشدیر و اورتا عصر مؤلف لری ده تبریزین زوبيده خاتونون امری ایله بینا ائدیلمه‌سینی قئيد ائدرکن قدیم شهرین برپا ائدیلمه‌سینی نظرده توتموشلار. لاکین فارس تاریخچیلری عظمتلی شهرین تاریخینی ساختالاشدیرماق اوچون منبع‌لرین يالنیش شرحیندن ایستیفاده ائتمیشلر.

تبریز قدیم دؤورلردن آذربایجانین پايتاختی اولماقلا ياناشی، هم ده آتش پرست لیگین مرکزلریندن بیری اولموشدور. حاضردا تبریز ياخینلیغیندا الله اکبر داغی اوستونده (بابا داغی ياخینلیغیندا) مؤحکم داش دیوارلارا مالیک اولان آتشگاه بیناسی‌نین قالیقلاری ساخلانلیر. بو آتشگاه خالق آراسیندا "زردوشت (زرتشت) پئیغمبر" آتشگاهی آدی ایله مشهوردور. منبع‌لر و آرخئولوژی فاکتلار گؤستریر کی، تبریز بیر شهر کیمی هئچ ده تاریخچی لری‌نین ایدعا ائتدیگی کیمی اورتا عصرلرده يوخ، ائرامیزدان اول بیرینجی مین ایللیک دن اعتباراً ياشايیش منطقه‌‌سی کیمی فورمالاشمیشدیر و بو شهر حاقیندا ایلک دفعه‌‌ معلومات وئرن منبع‌لر قدیم آسور منبع‌لریدیر. بو منبع‌لرده شهرین آدی تاروی و يا تارماکیس کیمی قئيد ائدیلیر.

تبریز اون ایکی  - اون اوچ  عصر -  آتابي لر دؤولتی نین پايتاختی اولموشدور.

1375 - 1468 - قاراقويونلولار دؤولتینین پايتاختی اولموشدور.

1469 - 1501 - آغ‌قويونلولار دؤولتینین پايتاختی اولموشدور.

1501 - 1548  - صفوی لر دؤولتی نین پايتاختی اولموشدور.

داها سونرالار قاجار ثولاله‌سی  دؤورونده ایران ولیعهدی‌نین قرارگاه شهری.

1905 - 1906 ایل لرده مشروطه اینقیلابینین مرکزی اولموشدور.